ತುಳು ಬಾಸೆ
| ತುಳು | |
|---|---|
 ತುಳು ಲಿಪಿಟ್, ತುಳು ಪಾತೆರೊ | |
| ಬಳಕೆಡುಪ್ಪುನ ಪ್ರದೇಸೊಲು | ಕರ್ನಾಟಕ, ಭಾರತ |
| ಮೂಲ ಬಾಸಿಗೆರ್ | 1,949,000 (1997) |
| Official status | |
Official language in | ಭಾರತ |
| Regulated by | ಕರ್ನಾಟಕ ಸರ್ಕಾರದ ಕೆಲವು ಸಂಸ್ಥೆಲು |
| ಬಾಸೆದ ಸಂಕೇತೊಲು | |
| ISO 639-3 | tcy |
| Glottolog | tulu1258[೧] |
 ಭಾರತೊದ್ ತುಳು ಪಾತೆರೊ ಇಪ್ಪಿ ಜಾಗ್. | |
ತುಳು ಬಾಸೆ ಭಾರತ ದೇಶೊದ ಕರ್ನಾಟಕ ರಾಜ್ಯೊದ ದಕ್ಷಿಣ ಕನ್ನಡ, ಉಡುಪಿ ಜಿಲ್ಲೆಲೆಡ್ ಬೊಕ್ಕ ಕೇರಳ ರಾಜ್ಯೊದ ಕಾಸರಗೋಡು ಜಿಲ್ಲೆದ ಬಡಕಾಯಿ ಭಾಗೊಡು ಜಾಸ್ತಿಯಾದ್ ಪಾತೆರುನ ಭಾಷೆ ಉಂದು. ತುಳು ಪಾತೆರುನಕ್ಲೆನ್ ತುಳುಟು ತುಳುವೆರ್ ಪಂಡ್ದ್ ಲೆಪ್ಪುವೆರ್. ಈ ಪಾತೆರೊಗ್ ಐತನೇ ಆಯಿನ ಲಿಪಿ ಇತ್ತ್‌ನ್ಡಾಂಡಲ, ಸಮಯ ಪೋವೊಂದಿತ್ತಿಲೆಕನೇ ಇಂದೆತ ಬಳಕೆ ಕಮ್ಮಿಯಾದ್ ಇತ್ತೆ ಆ ಲಿಪಿ ಗೊತ್ತುಪ್ಪುನಕುಲು ಭಾರಿ ಕಡಿಮೆ. ದುಂಬುದ ತುಳು ಲಿಪಿ ಒಂತೆ ಮಲಯಾಳಂ ಲಿಪಿತೆಲೆಕ್ಕನೇ ಉಂಡು. 1840 ವರ್ಸ ಪಿರವುಡ್ದೇ ತುಳುನು ಕನ್ನಡ ಲಿಪಿ ಬಳಕೆ ಮಲ್ತ್ ಬರೆಪಿನ ರೂಡಿ ಇತ್ತ್ಂಡಲಾ ಮುದ್ರಣ ಅವೆರೆ ಸುರು ಆಯಿನವು 1841 ವರ್ಸೊರ್ದು ಬೊಕ್ಕ. ಕನ್ನಡ ಲಿಪಿಟ್ಟ್ ಆಚ್ಚಿ ಅವೆರೆ ಸುರು ಅಯಿಬೊಕ್ಕ ಸಾರ ಸಾರ ಬೂಕುಲು ತುಳುಟ್ಟು ಬೈದ್ಂಡ್. ತುಳು ಬೈಬಲ್‍, ಮಂದಾರ ರಾಮಾಯಣೊ, ಬಾಗವತೊ, ತುಳು ನಿಘಂಟ್, ತುಳು ಪಾಡ್ದನ, ತುಳು ವ್ಯಾಕರಣ, ಇಂಚ ಮಾತಾ ವಿಭಾಗೊಡುಲಾ ಮಲ್ಲ ಮಲ್ಲ ಗ್ರಂಥೊಲು ಬೈದ. ಇತ್ತೆ ತುಳು ಭಾಷೆನ್ ಬರೆಯೆರೆ ಕನ್ನಡ ಲಿಪಿತ ಉಪಯೋಗ ಮಲ್ತೊನ್ವೆರ್. ಯಕ್ಷಗಾನಡ್ ತುಳು ಭಾಷೆನ್ ಬಳಕೆ ಮಲ್ಪುವೆರ್. ತುಳು ಪಾತೆರೊಗ್ ಸಂವಿಧಾನದ ಮಾನ್ಯತೆ ತಿಕೊಡು ಪನ್ಪುನವು ತುಳುವೆರ್ನ ಸುಮಾರ್ ದಿನತ ಬೇಡಿಕೆ. ತುಳು ಭಾಷೆಡ್ ಜಾಸ್ತಿ ಗ್ರಂಥೊಲು ತಿಕ್ಜಂಡಲಾ ಇತ್ತೆ ತುಳು ಸಾಹಿತ್ಯ ಪ್ರಕಾರ ಬುಳೆವೊಂದುಂಡು.
ಉಂದು ಪಂಚ ದ್ರಾವಿಡ ಭಾಷೆಲೆಡ್ ಒಂಜಿ ಅಂಚೆನೆ ತುಳು ಪಾತೆರೊನು ತಮಿಳ್ ದಾತ್ ಪಿರಾಕ್ದ ಬಾಷೆ ಪಂಡ್‌ದ್ಲಾ ಪನ್ಪೆರ್. ಆಂಡ ತುಳು ಪಾತೆರೊಡು ಬರೆದುಪ್ಪುನ ಸಾಹಿತ್ಯೊಲು ಒಂತೆ ತಿಕ್ಕುದುಪ್ಪುನೆರ್ದಾರ ತುಳು ಪಾತೆರೊ ಏತ್ ಪರತ್ತ್ ಪಂಡ್ದ್ ಅಂದಾಜಿ ಮಲ್ಪುನಿ ಭಾರಿ ಕಷ್ಟ.
ಕರ್ನಾಟಕದ ದಕ್ಷಿಣ ಕನ್ನಡ ಬೊಕ್ಕ ಉಡುಪಿ ಜಿಲ್ಲೆಲೆಡ್ ಅಂಚೆನೆ ಕೇರಳದ ಕಾಸರ್ಗೋಡ್ ಜಿಲ್ಲೆಡ್ ಜಿಂಜ ಜನಕುಲು ತುಳು ಭಾಷೆನ್ ಪಾತೆರುವೆರ್. ಅಯಿರ್ದಾದೆ ಈ ಜಿಲ್ಲೆಲೆನ್ ಒಟ್ಟಿಗೆ ತುಳುನಾಡ್ ಪಂಡ್ದ್ ಲೆಪ್ಪುವೆರ್. ಸುಮಾರ್ 20 ಲಕ್ಷ ಜನಕುಲು ತುಳು ಭಾಷೆನ್ ಪಾತೆರುವೆರ್.
ಪರಿಚಯೊ[ಸಂಪೊಲಿಪುಲೆ]
ತುಳು ಬಾರತ ದೇಸೊದ ಕರ್ನಾಟಕೊ ರಾಜ್ಯೊದ ಪಡ್ಡೋಯಿ ಬರಿಟ್ ಇಪ್ಪುನ ದಕ್ಷಿಣ ಕನ್ನಡ ಜಿಲ್ಲೆ, ಉಡುಪಿ ಜಿಲ್ಲೆ ಬುಕ್ಕೊ ಕೇರಲೊ ರಾಜ್ಯೊದ ಕಾಸ್ರೋಡು ಜಿಲ್ಲೆಡ್ ದಿಂಜ ಜನೊ ಪಾತೆರುನ ಬಾಸೆ. ತುಳು ಪಾತೆರುನಕ್ಲೆನ್ ತುಳುವೆರ್ಂದ್ ಲೆಪ್ಪುವೆರ್.
ಮುಖ್ಯ ಕೃತಿಲು[ಸಂಪೊಲಿಪುಲೆ]
ಬಾಸೆಲೆ ಮಿಷನ್ ಪ್ರೆಸ್ ಕುಡ್ಲಗ್ ಬರೋರ್ದ್ ದುಂಬು ತುಳುತ ಕೃತಿ ರಚನೆಲು ತುಳು ಲಿಪಿಟ್ ಆವೊಂದಿತ್ತ್ಂಡ್. ಸಂಸ್ಕೃತದ 'ಸಪ್ತಶತಿ'ತ ಅನುವಾದೊ 'ದೇವಿ ಮಹಾತ್ಮೆ' ತುಳುಟು ಇತೋರ್ತು ತಿಕ್ಕಿನ ಪಿರಾಕ್ದ ಕೃತಿ, ಉಂದೆತ ಕಾಲೊ ಸುಮಾರ್ ಕೃ.ಶ ೧೨೦೦. ಉಡುಪಿ ಜಿಲ್ಲೆದ 'ಅರುಣಾಬ್ಜ' ಪನ್ಪಿನ ಕವಿ ೧೪ನೇ ಶತಮಾನೊಡು ಬರೆತಿನ 'ಮಹಾಭಾರತೊ' ಅಂಚೆನೆ 'ವಿಷ್ಣುತುಂಗ' ಪನ್ಪಿ ಪುದರ್ ದ ಕವಿ ಬರೆತಿನ 'ಶ್ರೀ ಭಾಗವತೊ' ಲಾ ತುಳು ಭಾಷೆಡ್ ತಿಕ್ಕಿನ ಪಿರಾಕ್ದ ಕೃತಿಕುಲು.೧೪ನೇ ಶತಮಾನೊದ ಕಡೇಟ್ ಬರೆತಿನ ತುಳು ಮಹಾಕಾವ್ಯೊ 'ಕಾವೇರಿ' ಕಲ್ಲಿಕೋಟೆ ವಿಶ್ವವಿದ್ಯಾಲಯೊತ ಸಂಗ್ರಹೊಡು ಉಂಡು. ವಿಜಯನಗರ ಕಾಲೊಡು ಇಮ್ಮಡಿ ಹರಿಹರ(ಹರಿಯಪ್ಪ) ಬರೆತಿನ 'ತುಳು ಕರ್ಣಪರ್ವೊ' ಪನ್ಪಿನ ಕೃತಿಲಾ ಉಂಡು. ಮಂದಾರ ಕೇಶವ ಭಟ್ ಪನ್ಪಿನ ಸಾಹಿತಿ 'ಮಂದಾರ ರಾಮಾಯಣ' ಪನ್ಪುನ ಆಧುನಿಕ ಮಹಾಕಾವ್ಯೊನು ಬರೆತೆರ್. 1841ನೇ ಇಸವಿಡ್‍ ಬಾಸೆಲ್ ಮಿಶನರಿನಕುಲು ಕ್ರೈಸ್ತೆರೆ ಗ್ರಂಥ ಅಯಿನ ಸತ್ಯವೇದೊನು ತುಳು ತರ್ಜುಮೆ ಮಲ್ಪೆರೆ ಸುರು ಮಲ್ತ್ ದ್‍ 1847ಟ್ಟ್ ಇಡೀ ಪೊಸ ಒಡಂಬಡಿಕೆನ್‍ ಪ್ರಟಕ ಮಲ್ತೆರ್. ಆಂಚಾದ್‍ ಕನ್ನಡ ಲಿಪಿನ್ ಬಳಕೆ ಮಲ್ತ್‌ದ್ ತುಳುತ್ತ ಸುರುತ್ತ ಮಲ್ಲ ಗ್ರಂಥ ಪಂಡ ಆವು ಪೊಸ ಪೊಸ ಒಡಂಬಡಿಕೆ ಉಂದು ಕುಡ್ಲದ ಬಾಸೆಲ್ ಮಿಶನ್ ಪ್ರೆಸ್ ಡ್ ಕಲ್ಲಚ್ಚು ಮುದ್ರಣೊಡು ಪ್ರಿಂಟ್‍ ಅದಿತ್ತ್‌ದ್‍ ಸುಮಾರ್ 900 ಪುಟತ್ತ ಗ್ರಂಥ.
ತುಳುತ ಶೈಲಿಲು[ಸಂಪೊಲಿಪುಲೆ]
ತುಳು ಪಾತೆರುನ ಜಾಗೆಲೆಡ್ ತೆಂಕಯಿರ್ದ್ ಬಡಕಯಿಗ್ ಪಾತೆರುನ ಶೈಲಿ ಬದಲಾಪುಂಡು. ಪಾತೆರುನ ಶೈಲಿಗ್ ಅನುಸಾರವಾದ್ ತುಳು ಪಾತೆರೊನು ಮುಖ್ಯವಾದ್ 4 ವಿಧವಾದ್ ವಿಂಗಡನೆ ಮಲ್ಪೊಲಿ - ಶಿವಳ್ಳಿ, ಸಾಮಾನ್ಯ, ಜೈನ, ಅಂಚೆನೆ ಬುಡಕಟ್ಟು.
- ಶಿವಳ್ಳಿ
- ತುಳು ಬ್ರಾಣೆರ್ ಪಾತೆರುನ ಶೈಲಿ
- ಜೈನ
- ಬಡಕಯಿ ತುಳುನಾಡ್’ದ ಜೈನೆರ್ ಪಾತೆರುನ ಶೈಲಿ
- ಸಾಮಾನ್ಯ
- ತುಳುನಾಡ್’ದ ಜಾಸ್ತಿ ಪಾಲ್ ಜನಕುಲು ಪಾತೆರುನ ಶೈಲಿ. ಈ ಶೈಲಿನ್ ವಾಣಿಜ್ಯ, ಕಲೆ ಅಂಚೆನೆ ಮನೋರಂಜನೆಗಾದ್ ಉಪಯೋಗ ಮಲ್ಪುವೆರ್.
- ಬುಡಕಟ್ಟು
- ಬುಡಕಟ್ಟ್’ದ ಜನಕುಲು ಪಾತೆರುನ ಶೈಲಿ.
- ಕೊರಗ ತುಳು
ತುಳುನಾಡ್[ಸಂಪೊಲಿಪುಲೆ]
ಕೆಲವು ಪರತ್ತ್ ಮಲಯಾಳಂ ಕೃತಿಲು, ತುಳುನಾಡ್ ಕಾಸರಗೋಡುದ ಚಂದ್ರಗಿರಿ ಸುದೆರ್ದ್ ಉತ್ತರ ಕನ್ನಡ ಜಿಲ್ಲೆದ ಗೋಕರ್ಣದ ಮುಟ್ಟ ಇತ್ತ್’ನ್ಡ್’ನ್ದ್ ಪನ್ಪುಂಡು. ಆಂಡ ಇತ್ತೆದ ತುಳುನಾಡ್ ದಕ್ಷಿಣ ಕನ್ನಡ ಬೊಕ್ಕ ಉಡುಪಿ ಜಿಲ್ಲೆಲೆಗ್ ಸೀಮಿತ ಬೊಕ್ಕ ಕೇರಳೊದ ಕಾಸರ್ಗೋಡ್ ತಾಲೂಕು, ಮಹಾರಾಷ್ಟ್ರದ ಮುಂಬಾಯಿ ಅಂಚೆನೆ ಥಾಣೆ ಜಿಲ್ಲೆಲೆಡ್ಲಾ ಜಿಂಜ ತುಳುವೆರ್ ಉಲ್ಲೆರ್. ತುಳು ಲಿಪಿಟ್ ಅಚ್ಚಾಯಿನ ಮದ್ಮೆದ ಲೆಪ್ಪೋಲೆ ತುಳು ಪಾತೆರೊಗು ಐತನೇ ಆಯಿನ ಲಿಪಿ ಇತ್ತ್’ನ್ಡಾಂಡಲಾ ಇತ್ತೆ ಈ ಲಿಪಿ ಗೊತ್ತುಪ್ಪುನಕುಲು ಬಾರಿ ಕಮ್ಮಿ. ಇಂದೆಕ್ ಕೆಲವು ಕಾರಣೊಲು -
- ತುಳು ಲಿಪಿನ್ ಮುಖ್ಯವಾದ್ ತುಳು ಬ್ರಾಣೆರ್ ಮಂತ್ರ ಬೊಕ್ಕ ಲೆಕ್ಕೊಲೆನ್ ಬರೆಯೊನೆರೆ ಮಾತ್ರ ಉಪಯೋಗ ಮಲ್ತೊಂದಿತ್ತೆರ್. ಅಯಿರ್ದಾದ್ ಬೇತೆಕ್ಲೆಗ್ ಈ ಲಿಪಿ ಗೊತ್ತಿಜ್ಜಾಂಡ್.
- 1874ಟ್ಟ್ ಎ.ಸಿ. ಬರ್ನೆಲ್ ಬರೆತಿನ " ಎಲಿಮೆಂಟ್ ಅಫ್ ಸೌತ್‍ ಇಂಡಿಯನ್ ಪೇಲಿಯೊಗ್ರಾಫಿ ಫ್ರಮ್ 4ತ್ ಟು 7ತ್ ಸೆಂಚುರಿ" (Elements of South-Indian Paleography from 4th to the 7th Century A.D.) ಪನ್ಪಿ ಬೂಕು ಬಾಸೆಲ್ ಮಿಶನ್ ಪ್ರೆಸ್, ಮಂಗಳೂರುಡು ಪ್ರಕಟ ಅತ್ಂಡ್.
- ಬಾಸೆಲ್ ಮಿಶನರಿನಗುಲು ತುಳುನಾಡ್‍ದ ಶಾಲೆಲೆಡ್‍ ತುಳುಟ್ಟು ಬರವು ಕಲ್ವಾವೊಂದಿತ್ತೆರ್ಡಲಾ ತುಳು ಲಿಪಿನ್ ಶಾಲೆಡ್ ಕಲ್ಪವೊಂದಿಜ್ಜಾಂಡ್
- ಜರ್ಮನ್ ಮಿಶನರಿಲು 1841ಡ್ದ್ ಕನ್ನಡ ಲಿಪಿನ್ ಉಪಯೋಗ ಮಲ್ತೊಂದು ತುಳು ಬರವುಲೆನ್‍ ಪ್ರಕಟ ಮಲ್ಪರೆ ಸುರು ಮಲ್ತೆರ್.
ಇಂದೆನ್ಲಾ ತೂಲೆ[ಸಂಪೊಲಿಪುಲೆ]
ಪಿದಯಿದ ಕೊಂಡಿ[ಸಂಪೊಲಿಪುಲೆ]
- ತುಳು ಪಾತೆರೊದ ಬಗ್ಗೆ ಸಮಗ್ರ ಮಾಹಿತಿ
- ತುಳು ಲಿಪಿ
- ತುಳು ಲಿಪಿ ಬೊಕ್ಕ ಐತ ಶೈಲಿಲು
- ತುಳು, ಕನ್ನಡ ಬೊಕ್ಕ ಕೊಂಕಣಿಡ್ ಸಾಮಾನ್ಯವಾಯಿನ ವಾಕ್ಯೊಲು
- ತುಳುವೆರ್ನ ಕಮ್ಯೂನಿಟಿ ವೆಬ್ ಸೈಟ್
ಉಲ್ಲೇಕೊ[ಸಂಪೊಲಿಪುಲೆ]
- ↑ Hammarström, Harald; Forkel, Robert; Haspelmath, Martin, eds. (2017). "ತುಳು". Glottolog 3.0. Jena, Germany: Max Planck Institute for the Science of Human History.