ತುಳು ತಿಂಗೊಲುಲು
ತುಳು ತುಳುನಾಡ್‍ದ ಜನೊಕ್ಲೆ ಇಲ್ಲದ ಬಾಸೆ. ತುಳುವೆರೆನ ತಿಂಗೊಲುದ ಲೆಕ್ಕೊ ಕನ್ನಡೊದಕ್ಲೆ ಲೆಕೊ ಅತ್ತ್. ಭಾರತೀಯೆರ್ ಜನವರಿಡ್ದ್ ದಶಂಬರೊಗು ಮುಟ್ಟ ಪದ್ರಾಡ್ ತಿಂಗೊಲುನು ಲೆಕ್ಕೊಗು ದೆತೊನುವೆರ್. ತುಳುವೆರೆಗೆ ತಿಂಗೊಳು ಸುರುವಾಪುನೆನೆ ಪಗ್ಗುಡ್ದು. ನಮ್ಮ ಸಾಲೆದ ಲೆಕ್ಕಾಚಾರೊಡು ಎಪ್ರಿಲ್-ಮೇ ತಿಂಗೊಲಾಪುಂಡು. ಎಪ್ರಿಲ್ ತಿಂಗೊಲ್ದ ಅರ್ದೊಡ್ದ್ ಸುರುವಾದ್ ಮೇ ತಿಂಗೊಲ್ದ ಅರ್ದೊಡು ಪಗ್ಗು ಮುಗಿಪುಂಡು. ಪಗ್ಗುಡ್ದ್ (ಎಪ್ರಿಲ್-ಮೇ), ಬೇಶ(ಮೇ-ಜೂನ್), ಕಾರ್ತೆಲ್(ಜೂನ್ - ಜುಲಾಯಿ), ಆಟಿ(ಜುಲೈ-ಆಗೋಸ್ಟು), ಸೋಣ(ಆಗಸ್ಟ್ - ಸೆಪ್ಟೆಂಬರ, ನಿರ್ನಾಲೊ(ಸೆಪ್ಟೆಂಬರ್-ಅಕ್ಟೋಬರ), ಬೊಂತ್ಯೊಲ್‌/ಬೊಂತೆಲ್ (ಅಕ್ಟೋಬರ್-ನವೆಂಬರ್), ಜಾರ್ದೆ(ನವೆಂಬರ–ದಸಂಬರ), ಪೆರಾರ್ದೆ(ಡಿಸೆಂಬರ್-ಜನವರಿ, ಪೊಣ್ಣಿ/ಪುಯಿಂತೆಲ್ (ಜನವರಿ ವರ್ಷಾರಂಭ-ಫೆಬ್ರವರಿ), ಮಾಯಿ(ಫೆಬ್ರವರಿ-ಮಾರ್ಚ್), ಸುಗ್ಗಿ (ಮಾರ್ಚ್-ಎಪ್ರಿಲ್). ಇಂಚ ತುಳುವೆರೆಗ್ 12 ತಿಂಗೊಲು. ಬಿಸು ಸಂಕ್ರಾಂತಿದ ಮನದಾನಿ ಪಗ್ಗು ತಿಂಗೊಲುಡು ಪೊಸ ಒರ್ಸೊ ಸುರು. ರಡ್ಡನೇ ತಿಂಗೊಲು ಬೇಸ. ಈ ತಿಂಗೊಲುದ ಪತ್ತನೆ ದಿನೊ ಪತ್ತನಾಜೆ. ಪತ್ತನಾಜೆಡ್ದ್ ಬುಕ್ಕೊ ಮರಿಯಾಲೊ. ಹೆಚ್ಚಾದ್ ಮರಿಯಾಲೊ ಸುರು ಆಪುನ ಪೊರ್ತುನು ಒರ್ಸೊಗಟ್ಟಲೆ ಕುಲ್ಲುದು ಲೆಕ್ಕ ಪಾಡ್ದ್ ನಮ್ಮ ಹಿರಿಯಾಕ್ಲ್ ಈ ಪತ್ತನಾಜೆ ಪನ್ಪಿನ ಒಂಜಿ ಗಡುಗು ನಿಗಂಟ್ ಮಲ್ದೆರ್. ಅಂಚಾದ್ 'ಪತ್ತನಾಜೆದಾನಿ ಪತ್ತ್ ಪನಿ' ಪನ್ಪಿನ ಅನುಭವೊದ ಪಾತೆರ ಉಂಡು. ಪತ್ತನಾಜೆ ಕರಿಂಡ ಬೊಕ್ಕ ಮರಿಯಾಲ ಪನ್ಪಿನ ಲೆಕ್ಕ. ಈ ವರ್ಸೊ ಪತ್ತನಾಜೆ ಉಂದೇ ಮೇ ತಿಂಗೊಲುದ 24 ತಾರೀಕ್ಗ್ ಬರ್ಪುಂಡು. ತುಳುವೆರೆಗ್ ಸುಗ್ಗಿ ಅಕೇರಿದ ತಿಂಗೊಲು. ಪಗ್ಗುಡ್ದು ಬುಕ್ಕೊ ಪೊಸ ತಿಂಗೊಲು. ತುಳು ತಿಂಗೊಲುಲು ಇಂಚ ಉಂಡು.[೧]
ತುಳುವೆರೆ ಪದ್ರಾಡ್ ತಿಂಗೊಲು
[ಸಂಪೊಲಿಪುಲೆ]ತುಳುವೆರೆನ ಪದ್ರಾಡ್ ತಿಂಗೊಲು ಇಂಚ : ಪಗ್ಗು, ಬೇಸ, ಕಾರ್ತೆಲ್, ಆಟಿ, ಸೋಣೊ, ನಿರ್ನಾಲ, ಬೊಂತೆಲ್, ಜಾರ್ದೆ, ಪೆರಾರ್ದೆ, ಪೊನ್ನಿ, ಮಾಯಿ, ಸುಗ್ಗಿ.
- ಪಗ್ಗು
- ಬೇಸ
- ಕಾರ್ತೆಲ್/ಕಾರ್ತಿಂಗೊಲು
- ಆಟಿ
- ಸೋಣೊ
- ನಿರ್ನಾಲೊ
- ಬೊಂತಿಂಗೊಲು/ಪುಯಿಂತೆಲ್
- ಜಾರ್ದೆ
- ಪೆರಾರ್ದೆ
- ಪೊನ್ನಿ
- ಮಾಯಿ
- ಸುಗ್ಗಿ
ತಿಂಗೊಲ್ದುದ್ಯೆ
[ಸಂಪೊಲಿಪುಲೆ]ಸಂಕ್ರಾಂತಿದ ಮನತ್ತಾನಿ ತಿಂಗೊಲ್ದುದ್ಯೆ. ತಿಂಗೊಲುದ ಸುರೂತ ದಿನೊಕು ತಿಂಗೊಲ್ದ+ಉದ್ಯೆ ಪನ್ಪೆರ್. ಇನಿ ಇಲ್ಲಡ್ದ್ ಪೆಟ್ಯೆದ ಬಾಕ್ಲ್ ದೆಪ್ಪುಜೆರ್. ಎರೆಗ್‍ಲಾ ದುಡ್ಡು, ಬಿತ್ತ್, ಇಂಚ ದಾಲಾ ಕೊರ್ಪುಜೆರ್. ತಿಂಗೊಲ್ದುದ್ಯೆದಾನಿ ಕಾಸ್ ಕೊರಂಡ ಬುಕ್ಕೊ ಇಡೀ ತಿಂಗೊಲುಲಾ ಕರ್ಚಾಪುಂಡುದು ನಂಬುವೆರ್. ಇನಿ ಏತಾಂಡಲಾ ಉಲಯಿ ಪೆಟ್ಟ್‍ದ ದಿನೊ. ಅಂಚನೇ ಸುಬಕಾರ್ಯೊಗ್‍ಲಾ ತಿಂಗೊಲ್ದುದ್ಯೆ ಎಡ್ಡೆತ್ತ್‌ಂದ್ ಪನ್ಪೆರ್.
ತುಳುವೆರೆ ಪರ್ಬೊ ಬುಕ್ಕೊ ತಿಂಗೊಲು
[ಸಂಪೊಲಿಪುಲೆ]- ತುಳುನಾಡ್‍ಡ್ ಆಜಿ ತಿಂಗೊಲು ಮರಿಯಾಲ. ಆಜಿ ತಿಂಗೊಲು ಅರೆಗಾಲ. ಉಂದು ದುಂಬುದ ಕಾಲೊದ ಲೆಕ್ಕೊ. ಇತ್ತೆ ಎಚ್ಚಿ ಕಮ್ಮಿ ಇಂಚನೇ ಉಂಡು. ಆ ಕಾಲೊಡು ಮುಲ್ಪದ ಮರಿಯಾಲ ಪಂಡ ನಾಲೈನ್ ತಿಂಗೊಲು ಬುಡಂದೆ ಬರ್ಪುನ ಜಿರಿಕೂಟ ಬರ್ಸೊ. ಗಾಳಿ, ಮೆಂಚಿ, ತೆಡಿಲ್ ಇಂಚ ಮಾರಿ ಬೋಲ್ಲೊ ಬರ್ಪುಂಡು. ಅಂಚಾದ್ ಮರಿಯಾಲೊಡು ಮುಲ್ಪ ವಾ ರೀತಿದ ಗೌಜಿ, ಗಮ್ಮತ್ತ್, ಜಾತ್ರೆ, ಅಂಕ ಆಯನ ಮಲ್ಪುಲೆಕನೇ ಇದ್ದಿ. ಅಯಿಕಾದೇ ಪತ್ತನಾಜೆದಾನಿ ಈ ಮಾತಾ ಗೌಜಿಲೆನ್ ಕೈದ್ ಮಲ್ಪುನ ನಿರ್ಧಾರ ಮಲ್ತೆರ್. ಅಂಚ ಪತ್ತನಾಜೆಗ್ ಬಾರೀ ಮಹತ್ವ ಬತ್ತ್ಂಡ್.
- ತುಳು ಪರಂಪರೆದ ಪ್ರಕಾರ ಪತ್ತನಾಜೆಡ್ದ್ ಬೊಕ್ಕ ಜಾತ್ರೆ, ನೇಮ-ನೆರಿ, ಕೋಲೊ, ತಂಬಿಲ, ಅಗೆಲ್, ಆಟೊ, ನಾಟಕ ಒವುಲಾ ಇಜ್ಜಿ. ಪತ್ತನಾಜೆದಾನಿ ಮಾತಾ ದೇವಸ್ಥಾನೊಡುಲಾ ಇಸೇಸೊ ಉಚ್ಚಯೊನು ಉಂತಾವೆರ್. ಬೊಕ್ಕ ನಿತ್ಯ ಪೂಜೆ ಮಾತ್ರೊ. ಆಟೊದಕ್ಲು ಪತ್ತನಾಜೆದಾನಿ ಬನ್ನೊ ಬಿಚ್ಚಾವೆರ್. ಬೂತೊ ಕಟ್ಟುನಕುಲು ಪತ್ತನಾಜೆದಾನಿ ಗಗ್ಗರೊ ಗಿಚ್ಚುವೆರ್. ಊರುದ ದೈವ, ಇಲ್ಲದ ದೈವ, ಕುಟುಮೊದ ದೈವೊಲೆಗ್ ಕೊರ್ಪಿನ ತಮ್ಮನೊ ಪೂರಾ ಪತ್ತನಾಜೆದಾನಿಗ್ ಕೈದ್.