ಕುಡ್ಲ

ಕುಡ್ಲ

ಮಂಗಳೂರು
ಕುಡ್ಲ ಮಂಗಳೂರು
ಪೇಂಟೆ
	ಮಂಗಳೂರು
	ಮಿತ್ತ್‌ರ್ದ್ ಗಡಿಯಾರೊಲೆಕೊ: ಕುಡ್ಲ ಸಿ ಬಿಡಿ ಸ್ಕೈಲೈನ್ , ಫಳ್ನೀರ್, ಇನ್ಫೋಸಿಸ್ , ಪಿಲಿಕುಳ ನಿಸರ್ಗಧಾಮ, ಕಂಕನಾಡಿ
	Nickname(s): ಕುಡ್ಲ (ತುಳು), ಕೊಡಿಯಾಲ್(ಕೊಂಕಣಿ), ಮೈಕಾಲ (ಬ್ಯಾರಿ), ಮಂಗಳಪುರಂ (ಮಲಯಾಳಂ).
	ಕುಡ್ಲ ಕುಡ್ಲ
	Coordinates: 12°54′07″N 74°49′31″E / 12.90205°N 74.8253166°ECoordinates: 12°54′07″N 74°49′31″E / 12.90205°N 74.8253166°E
ದೇಶ	ಭಾರತ
ರಾಜ್ಯ	ಕರ್ನಾಟಕ
ಜಿಲ್ಲೆ	ದಕ್ಷಿಣ ಕನ್ನಡ
ತಾಲೂಕು	ಕುಡ್ಲ
Named for	ಮಂಗಳಾದೇವಿ
Government
• Type	ಮೇಯರ್ ಕೌನ್ಸಿಲ್
• ಮೇಯರ್	ಪ್ರೇಮಾನಂದ ಶೆಟ್ಟಿ
Area
Population (2011)
• ಪೇಂಟೆ	೪,೮೪,೭೮೫
• Metro	೬,೧೯,೬೬೪
Languages
• Administrative	ಕನ್ನಡ , ಇಂಗ್ಲಿಷ್
• Regional	ತುಳು, ಕೊಂಕಣಿ, ಮಲಯಾಳಂ, ಬ್ಯಾರಿ, ಕೊರಗ.
Time zone	UTC+5:30 (IST)
PIN	575001 to 575030
Telephone code	+91-(0824)
Vehicle registration	KA-19, KA-62
Sex ratio	1.016
Human Development Index	0.83 (as of 2015); very high
Literacy	94.03%
Website	www.mangalurucity.mrc.gov.in

ಕುಡ್ಲ ಕರ್ನಾಟಕ ರಾಜ್ಯದ ಪಡ್ಡಾಯಿ ಕರಾವಳಿದ ದಕ್ಷಿಣಕನ್ನಡ ಜಿಲ್ಲೆದ ಮುಖ್ಯ ಕಾರ್ಯಕೇಂದ್ರ. ಮಂಗಳೂರು ನಗರೊಗು ತುಳುವೆರ್ ಪಿರಾಕ್‌ಡ್ದೇ ಕುಡ್ಲ ಇಜ್ಜಿಂಡ ಕುಡಲ ಪಂಡ್‌ದ್ ಲೆಪ್ಪುವೆರ್. ತುಳುನಾಡ್‍ದ ಒಂಜಿ ಮಲ್ಲ ಪೇಂಟೆ ಕುಡಲ/ಕುಡ್ಲ ಆದ್ ಉಂಡು. ಉಂದು ಕರ್ನಾಟಕದ ನೈರುತ್ಯ ಭಾಗೊಡು ಉಂಡು. ಕರ್ನಾಟಕದ ಪಡ್ಡಾಯಿದ ಕುಡ್ಲದ ನವ ಮಂಗಳೂರು ಬಂದರ್ ಭಾರತದ ಒಂಜಿ ಮುಖ್ಯ ವಾಣಿಜ್ಯ ಬಂದರ್. ಭಾರತದ ಒಟ್ಟು ಕಾಫಿ ಬೊಕ್ಕ ಗೋಂಕುದ ಬೀಜದ ರಫ್ತುಡು 75% ರಫ್ತು ಮುಲ್ತುಡ್ದ್ ಆಪುಂಡು. ಅಂಚೆನೆ ಮಂಗಳೂರು/ಕುಡ್ಲ ನಗರ ಕರ್ನಾಟಕ ರಾಜ್ಯೊಡು ಶಿಕ್ಷಣ, ಆರೋಗ್ಯ ಸೇವೆ, ವಾಣಿಜ್ಯ, ಕಲೆ ಬೊಕ್ಕ ಬೇತೆ ಬೇತೆ ಬಗೆತ ತಂತ್ರ ಜ್ಞಾನೊಲೆಡ್ ಸುರುತ ಸಾಲ್‍ಡ್ ಉಪ್ಪುನ ನಗರ^[೧೦]. ಈ ಊರುಗು ತುಳುಟು ಕುಡ್ಲಾ/ಕುಡ್ಲ ಪಂದ್ ಪನ್ಪೆರ್. ಕೊಂಕಣಿ ಪಾತೆರುನಕುಲು ಕೊಡಿಯಾಲ ಪನ್ಪೆರ್, ಬ್ಯಾರಿ ಭಾಷೆ ಪಾತೆರುನಕುಲು ಮೈಕಾಲ ಪನ್ಪೆರ್. ಮಲಯಾಳಂ ಪಾತೆರುನಕುಲು ಮಂಗಳಾಪುರ ಪನ್ಪೆರ್. ಬ್ರಿಟಿಷೆರೆನ ಕಾಲೊಡು ಇಂಗ್ಲಿಷ್ ಬಾಸೆಡ್ ಮ್ಯಾಂಗಲೋರ್ (Mangalore) ಇಂದ್ ಪಣೊಂದಿತ್ತಿನ ಪುದರುನು, ಇಂಚೊಗು ಕರ್ನಾಟಕ ರಾಜ್ಯ ಸರ್ಕಾರ ಮಂಗಳೂರು ಪಂಡ್ದ್ ಬದಲ್ ಮಲ್ತ್ ದ್ಂಡ್.

ಕುಡಲದ ಇತ್ತೆದ ಭೌಗೋಳಿಕ ಪರಿಸರೊಡು ಊರುದ ತೆನ್ಕಾಯಿಡ್ ನೇತ್ರಾವತಿ ಸುದೆ^[೧೧], ಬಡಕ್ಕಾಯಿಡ್ ಗುರುಪುರ ಸುದೆ ಪರಪುವಾ. ಈ ರಡ್ಡ್ ಸುದೆಕುಲು ಬೆಂಗರೆ ಬೊಕ್ಕ ಉಳ್ಳಾಲದ ನಡುಟು ಅಳಿವೆಡ್ ಜೋಡಿಯಾದ್ ಕಡಲ್ ಗ್ ಸೇರುವಾ.

ಕುಡ್ಲ ಪದೊತ ಅರ್ತೊ[ಸಂಪೊಲಿಪುಲೆ]

ಕುಡ್ಲ ಯಾನೆ ಕುಡಲ ಇನ್ಪಿನ ಪದೊತ್ತ ಪುಟ್ಟುದ ಬಗೆಟ್ಟ್ ಇದಮುಟ್ಟ ರಡ್ಡ್ ನಮೂನೆದ ವಿಶ್ಲೇಷಣೆ ಮಲ್ತ್‌ದೆರ್:

೧.ಕುಡಲ ಪನ್ನಗ ಕೂಡ್+ಆಲ=ಕೂಡಲ. ರಡ್ಡ್ ಸುದೆಕುಲೆನ (ನೇತ್ರಾವತಿ, ಗುರುಪುರ) ಕೂಡುನ ಜಾಗೊ ಇಂದ್‍ದ್.

೨. ಕುಡಲ ಪನ್ನಗ ಕುಡು+ಆಲ=ಕುಡಲ/ ಕುಡ್ಲ. ಕುಡು ಇನ್ಪಿನ ಶಬ್ದೊಗು ಪರಸ್ಪರ ಸಂಬಂಧದ ರಡ್ಡ್ ಅರ್ಥೊಲು. (ಅ) ಕುಡು =ಕು+ಡು: ಎಡ್ಡೆ ಕೃಷಿಯಾಪಿನ ಭೂಮಿ (ಆ) ಕುಡು= ಒಂಜಿ ಧಾನ್ಯ; ದಕ್ಷಿಣ ಭಾರತೊಡು ಕೃಷಿ ಬುಳೆಪಿನ ನಾಗರೀಕತೆ ಸುರುವಾನಗ ಬುಳೆಯಿನ ಸುರುತ ಧಾನ್ಯದ ಬುಳೆ. ಆಲ ಇನ್ಪಿನ ಶಬ್ಧ ಸುದೆ ಇಜಿಂಡಾ ನೀರ್ದ ಬರಿತ ಊರುನು ಸೂಚಿಸಾವುಂಡು.

ಪರಾಮರ್ಶೆ ಮಲ್ತ್ಂಡ, ಈ ಮಿತ್ತ್ ಪಂಡಿನ ವ್ಯುತ್ಪತ್ತಿಲೆಡ್, ರಡ್ಡನೆಯ ವಿವರಣೆ ಎಚ್ಚ ಸಮಂಜಸ ಇಂದ್ ತೋಜುಂಡು. ದಾಯೆಪಂಡ , ಸುರುತ ಶಬ್ಧ ವ್ಯುತ್ಪತ್ತಿ ಮೂಲೊಡ್ ಕುಡ್ಲದ ಬದಲ್ ಕೂಡಲ ಇಂದ್ ಆವೊಡು. ಸುದೆಕುಲು ಸೇರುನಗ ಜಾಗೊಲೆಗ್ ಕೂಡಲ ಇನ್ಪಿನ ಪುದರುಲು ಕರ್ನಾಟಕದ ಕೂಡಲಿ (ಶಿವಮೊಗ್ಗ), ಕೂಡಲಸಂಗಮ (ಬಾಗಲಕೋಟೆ), ಇಂಚ ಮಾತಾ ಉಂಡು. ಅವು ಅತ್ತಾಂದೆ, ಕುಡಲಡ್ ಇತ್ತೆ ಉಪ್ಪುನಂಚ ರಡ್ಡ್ ಸುದೆಕುಲು ಸೇರುನ ನಿರ್ದಿಷ್ಟ ಜಾಗೊಗು ಬೆಂಗೆರೆ/ ಉಳ್ಳಾಲ ಇನ್ಪಿನ ಪುದರುಂಡು. ನಿರ್ದಿಷ್ಟವಾದ್ ದುಂಬು ಒಂಜಾನೊಂಜಿ ಕಾಲೊಡು ಕುಡಲ ಇಂದ್ ಆದಿತ್ತಿನ ಜಾಗೊ ಕಾಲಕ್ರಮೇಣ ಕೊಡಿಯಾಲ/ ಕೊಡಿಯಾಲ ಬೈಲ್ ಇಂದ್ ಬದಲಾದ್ ಪೋತುಂಡು. ಅಂಚಾದ್ ಕೊಂಕಣಿ ಪಾತೆರುನಕುಲು ಕುಡಲದ ಬದಲಾದ್ ಕೊಡಿಯಾಲ್ ಇನ್ಪಿನ ಪದೊನು ಬಳಕೆ ಮಲ್ತೊಂದು ಉಲ್ಲೇರ್. ಆಂಡಾ, ಕುಡಲ/ಕೊಡಿಯಾಲ ಪ್ರದೇಶೊಡು ರಡ್ಡ್ ಸುದೆಕುಲು ಸೇರುಜಾ ಇನ್ಪಿನೆನ್ಲಾ ತೂವೊಡಾಪಂಡು.

ಶಬ್ಧ ವ್ಯುತ್ಪತ್ತಿದ ರಡ್ಡನೆದ ಅಯ್ಕೆ ಕುಡ್+ಆಲ ಈ ಪರಿಸರೊಕು ಎಚ್ಚ ಹೊಂದಿಕೆ ಆಪುಂಡು. ಅತ್ತಾಂದೆ ಕುಡು ಇನ್ಪಿನ ಶಬ್ದೊಡ್ ಸುರುವಾಪಿನ ಅನೇಕ ಊರುಲು ಈ ಪರಿಸರೊಟು ಅಂಚನೆ ತುಳುನಾಡುದ ಬೇತೆ ಬೇತೆ ಜಾಗೊಲೆಡ್ ಉಪ್ಪುನೆನ್ ತೂವೊಲಿ. ಕುಡುಪು, ಕುಡುತಡ್ಕ, ಕುಡಿಪಾಡಿ, ಕುಡ್ತಮುಗೇರ್, ಇತ್ಯಾದಿ ಊರುಲೆನ ಪುದರುಲೆನ್ ಗಮನಿಸಾವೊಲಿ.

ಮಂಗಳೂರು ಪದೊತ ಮೂಲ[ಸಂಪೊಲಿಪುಲೆ]

ಊರುದ ಹಿಂದೂ ದೇವತೆಯಾಯಿನ ಮಂಗಳಾದೇವಿರ್ದ್ ಕುಡ್ಲಗ್ ಮಂಗಳೂರು ಪನ್ಪಿನ ಪುದರ್ ಬೈದ್ಂಡ್. ಮತ್ಸ್ಯೆಂದ್ರನಾಥೆ ಪನ್ಪಿನ ನಾಥ್ ಪಂತೊದ ಗುರ್ಕಾರೆ, ಪ್ರೇಮಲಾದೇವಿ ಪನ್ಪಿನ ಕೇರಳೊದ ಕೋವರ್ದಿನೊಟ್ಟಿಗೆ ಇಡೆ ಬತ್ತಿತ್ತೆ. ಆಯೆ ಕೋವರ್ದಿನ್ ಅಯನ ಪಂಥೊಗು ಪರಿವರ್ತನೆ ಮಲ್ತ್'ದ್ ಮಂಗಳಾದೇವಿ ಪಂಡ್ದ್ ಪಿರ ಪುದರ ದೀಯೆ. ಒಂತೆ ಸಮಯೊರ್ದ್ ಬೊಕ್ಕ ಉಷಾರಿಜ್ಜಂದೆ ಮಂಗಳಾದೇವಿ ತೀರ್ದ್ ಪೋಯಿನೇರ್ದಾವ್ರ ಅಕುಲು ಅಕ್ಲೆನ ಪ್ರಯಾಣೊನು ದುಂಬರಿಪೆರೆ ಸಾಧ್ಯ ಆಯಿಜಿ. ಅಂಚಾದ್ ಅಲೆನ ಪುದರ್ಡ್ ಬೋಳಾರೊಡು ಒಂಜಿ ದೇವಸ್ಥಾನೊನು ಉಂಡುಮಲ್ತೆರ್. ಐಡ್ದ್ ಬೊಕ್ಕ ಕ್ರಿ.ಶ. 968 ಟ್ ಅಲೂಪ ವಂಶೊದ ಅರಸೆ ಕುಂದವರ್ಮೆ ಈ ದೇವಸ್ಥಾನೊದ ಜೀರ್ಣೋದ್ಧಾರ ಮಲ್ತೆ.

ಈ ನಗರೊದ ಪಾಕ ಪರಾತ್ ಉಲ್ಲೇಕೊಲೆಡ್ ಒಂಜೆನ್ ಪಾಂಡ್ಯ ರಾಜೆ ಚೆಟ್ಟಿಯನ್ ಕೊರ್ತೆ. ಆಯೆ ಕ್ರಿ.ಶ. 715 ಟ್ ಇಂದೆನ್ ಮಂಗಲಾಪುರಂ ಪಂಡ್ದ್ ಲೆತ್ತ್'ದಿತ್ತೆ. 11 ನೇ ಶತಮಾನೊದ ಅರಬ್ಬೀ ಸಾದಿಕಾರೆ ಇಬ್ನ್ ಬತೂತ ಕುಡ್ಲನ್ ಮಂಜರೂರ್ ಪಂಡ್ದ್ ಉಲ್ಲೇಕೊ ಮಲ್ತ್'ದೆ. ಕ್ರಿ.ಶ.1526 ಟ್ ಪೋರ್ಚುಗೀಸೆರ್ ಕುಡ್ಲನ್ ವಶ ಮಲ್ತೊಂಡೆರ್. ಆ ಕಾಲೊಡು ಮ್ಯಾಂಗಲೋರ್ (ಉಂದು ಮಂಗಳೂರು ಪನ್ಪಿನೇತ ಅಪಭ್ರಂಷ) ಪನ್ಪಿನ ಪುದರ್ ಅಧಿಕೃತ ಆಂಡ್. ಬೊಕ್ಕ 1799 ಡು ಉಂದು ಬ್ರಿಟಿಷೆರ್ನ ವಶ ಆನಗ ಸುರುಟು ಪೋರ್ಚುಗೀಸ್ ಆದಿತ್ತಿನ ಈ ಪದ ಇಂಗ್ಲಿಷ್ ಭಾಷೆಡ್ ಸೇರ್ದ್ ಪೋಂಡು.

ಇತಿಹಾಸೊ[ಸಂಪೊಲಿಪುಲೆ]

ಹಿಂದೂ ಪುರಾಣೊಲೆದ ಲೆಕ್ಕೊಡು ಇತ್ತೆದ ಕುಡ್ಲ ಪ್ರದೇಶೊ ಪರಶುರಾಮ ಸೃಷ್ಟಿದ ಒಂಜಿ ಭಾಗ ಆದಿತ್ತ್ಂಡ್. ಮಹರ್ಷಿ ಪರಶುರಾಮೆರ್ ಕಡಲ್‌ರ್ದ್ ಪಿರ ದೆತೊನಿನ ಕಡಲಕರೆ ಪ್ರದೇಶೊನೇ ಈ ಪರಶುರಾಮ ಸೃಷ್ಟಿ. ಐರ್ದ್ ಬೊಕ್ಕ ಪರಶುರಾಮೆರ್ ಭಾನುವಿಕ್ರಮೆ ಪನ್ಪಿನ ರಾಜನ್ ಮುಲ್ತ ಪಟ್ಟಗ್ ಏರಾಯೆರ್. ಭಾನು ಆಯನ ಮೆಗ್ಯೆರೆಡ್ ಒರಿ ಆಯಿನ ಉದಯವರ್ಮಗ್ ತೆಂಕಾಯಿಡ್ ಪಯಸ್ವಿನಿ ಸುದೆ ಅಂಚೆನೇ ಬಡಕಾಯಿಡ್ ಗೋಕರ್ಣೊಲೆದ ನಡುಟು ಉಪ್ಪುನ ಪ್ರದೇಶೊದ ಅರಸೊತ್ತಿಗೆನ್ ಒಪ್ಪಾಯೆ. ಬೇತೆ ಪುರಾಣೊಲೆದ ಪ್ರಕಾರ ರಾಮಾಯಣೊದ ಕಾಲೊಡು ಶ್ರೀರಾಮೆ ತುಳುನಾಡ್‌ದ ರಾಜೆ ಆದಿತ್ತೆ. ಮಹಾಭಾರತೊದ ಕಾಲೊಡು ಪಾಂಡವೆರೆಡ್ ಅಕೇರಿದಾಯೆ ಆಯಿನ ಸಹದೇವೆ ಮುಲ್ತ ರಾಜ್ಯಪಾಲೆ ಆದಿತ್ತೆ. ಅಜ್ಞಾತ ವಾಸೊದ ಕಾಲೊಡು ಬನವಾಸಿಡ್ ವಾಸ ಆದಿತ್ತಿನ ಪಾಂಡವೆರ್ ಕುಡ್ಲದ ಕೈತಲ್ದ ಸರಪಾಡಿಗ್ ಭೇಟಿ ಕೊರ್ದಿತ್ತೆರ್. ಪಾರ್ಥಸಾರಥಿ ಅರ್ಜುನೆ ಗೋಕರ್ಣೊರ್ದು ಕಾಸರ್ಗೋಡು ಕೈತಲ್ದ ಅಡೂರುಗು ಪೋವೊಂದುಪ್ಪುನಗ ಈ ಜಾಗೆನ್ ಕರಿದ್ ಪೊದಿತ್ತೆ ಪನ್ಪಿನ ನಂಬಿಕೆ. ಮಹರ್ಷಿಲಾಯಿನ ಕಣ್ವೆರ್, ವ್ಯಾಸೆರ್, ವಶಿಷ್ಠೆರ್, ವಿಶ್ವಾಮಿತ್ರೆರ್ ಮುಲ್ಪ ಜಪೊಟು ಕುಲ್ಲುದು ದಿನ ಕರಿದಿತ್ತೆರ್.

ಈ ನಗರೊದ ಬಗ್ಗೆ ಮಸ್ತ್ ಚಾರಿತ್ರಿಕ ಉಲ್ಲೇಕೊಲು ತಿಕ್ಕ್'ದ್ಂಡ್. ಗ್ರೀಕ್ ಸಂತೆ ಕೋಸ್ಮಸ್ ಇಂಡಿಕೊಪ್ಲೆಸ್ಟಸ್ ಕುಡ್ಲ ಬಂದರ್‌ನ್ ಮ್ಯಾಂಗರೌತ್ ಬಂದರ್ ಪಂಡ್ದ್ ಉಲ್ಲೇಖ ಮಲ್ದೆ. ಪೈನಿ ಪನ್ಪಿನ ರೋಮನ್ ಇತಿಹಾಸಜ್ಞೆ ನಿತ್ರಿಯಾಸ್ ಪನ್ಪಿನ ಜಾಗೆದ ಬಗ್ಗೆ ಉಲ್ಲೇಖ ಮಲ್ತಿತ್ತ್ಂಡ, ಗ್ರೀಕ್ ಇತಿಹಾಸಕಾರೆ ಟಾಲೆಮಿ ನಿತ್ರೆ ಪನ್ಪಿನ ಜಾಗೆದ ಉಲ್ಲೇಕೊನು ಮಲ್ತ್ದೆ. ಉಂದು ರಡ್ಡ್ ಉಲ್ಲೇಕೊಲುಲಾ ಬಹುಶಃ ಕುಡ್ಲದ ಮೂಲಕ ಪರಪುನ ನೇತ್ರಾವತಿ ಸುದೆತ ಬಗ್ಗೆ ಆದುಪ್ಪು. ಟಾಲೆಮಿ ಅಯನ ರಚನೆಲೆಡ್ ಕುಡ್ಲನ್ ಮಗನೂರ್ ಪಂಡ್ದ್ ಉಲ್ಲೇಖ ಮಲ್ತ್‌ದೆ. ರೋಮನ್ ಲೇಖಕೆ ಏರಿಯನ್ ಕುಡ್ಲನ್ ಮ್ಯಾಂಡಗೊರಾ ಪಂಡ್ದ್ ಲೆಯಿದೆ. ಏಳನೇ ಶತಮಾನೊದ ಒಂಜಿ ತಾಮ್ರ ಶಾಸನ ಕುಡ್ಲನ್ ಮಂಗಳಾಪುರ ಪಂಡ್ದ್ ಉಲ್ಲೇಖ ಮಲ್ದ್ಂಡ್.

ಕುಡ್ಲದ ಬಾಸೆಲು[ಸಂಪೊಲಿಪುಲೆ]

ಕುಡ್ಲದ ಜನ ಸಮುದಾಯೊಡು ಬೇತೆ ಬೇತೆ ಬಾಸೆಲೆನ್ ಪಾತೆರುನ ಜನಕುಲು ಉಲ್ಲೆರ್. ಐಟ್ ತುಳು, ಕನ್ನಡ, ಕೊಂಕಣಿ, ಬ್ಯಾರಿ ಬಾಷೆ, ಮಲಯಾಳಂ ಮುಖ್ಯವಾದ್ ಪಾತೆರುನ ಬಾಸೆಲು.

ಬೇತೆ ಬಾಸೆಡ್ ಕುಡ್ಲ ಪದೊ[ಸಂಪೊಲಿಪುಲೆ]

ಕುಡ್ಲಗ್ ಬೇತೆ ಬೇತೆ ಪುದರ್ ಉಂಡು

ಕನ್ನಡಡ್ - ಮಂಗಳೂರು/ಮಂಗ್ಳೂರು
ಕೊಂಕಣಿಡ್ - ಕೊಡಿಯಾಲ
ಹವ್ಯಕ ಬಾಸೆಡ್ ಕೊಡೆಯಾಲ/ಕೊಡಿಯಾಲ
ಬ್ಯಾರಿ ಬಾಸೆಡ್ - ಮೈಕಾಲ್
ಸಂಸ್ಕೃತೊ/ಮಲಯಾಳೊಡು - ಮಂಗಳಾಪುರ/ಮಂಗಲಾವರ್
ಇಂಗ್ಲಿಸ್‍ಡ್ - ಮಂಗಳೂರು (ದುಂಬು, ಮ್ಯಾಂಗಲೋರ್ ಆದಿತ್ತ್ಂಡ್).

ಕುಡ್ಲದ ಇಸೇಸೊಲು[ಸಂಪೊಲಿಪುಲೆ]

ಕುಡ್ಲದ ಬೀಚ್‍ಲು
ಕುಡ್ಲದ ಕೈಗಾರಿಕೆಲು
ಕುಡ್ಲದ ತಾರಾಯಿದ ಮರಕುಲು
ಕುಡ್ಲದ ಓಡುದ ಇಲ್ಲುಲು
ಕುಡ್ಲದ ಬೂತೊ ತಾನೊಲು
ಕುಡ್ಲದ ಶಾಲಾ ಕಾಲೇಜು - ಸಂತ ಎಗ್ನೆಸ್ ಕಾಲೇಜ್,
ಸಂತ ಅಲೋಸಿಯಸ್ ಕಾಲೇಜ್
ಸಂತ ಆನ್ಸ್ ಕಾಲೇಜ್
ಸರಕಾರಿ ಕಾಲೇಜ್, ೧೮೬೮
ಬಿ.ಇ,ಎಂ. ಶಾಲೆ,೧೮೩೮

ಸಂತ ಎಲೋಸಿಯಸ್ ಚಾಪೆಲ್
ಶ್ರೀಮಂತಿ ಬಾಯಿ ಸ್ಮಾರಕ ಮ್ಯೂಸಿಯಂ, ಬಿಜೈ
ಮೀನ್ ದ ಬಂದರ್
ಕಾಮನ್ ವೆಲ್ತ್ ಓಡುದ ಕಾರ್ಖಾನೆ(ಬಾಸೆಲ್ ಮಿಶನ್) ಜಪ್ಪು. ೧೮೬೫
ಆಲ್ಬುಕರ್ಕ್ ಓಡುದ ಕಾರ್ಖಾನೆ, ಬೋಳೂರು, ೧೮೬೮
ಬಾಸೆಲ್ ಮಿಶನ್ ಪ್ರೆಸ್ (೧೮೪೧) ಪ್ರಸ್ತುತ ಬಲ್ಮಠ ಇನ್ಸಿಟ್ಯೂಟ್ ಆಫ್ ಪ್ರಿಂಟಿಂಗ್ ಟೆಕ್ನಾಲಜಿ
ಹೆಬಿಕ್ ತಾಂತ್ರಿಕ ತರಬೇತಿ ಸಂಸ್ಥೆ- ೧೯೬೪

ಕುಡ್ಲ ದೇವಸ್ತಾನೊಲು[ಸಂಪೊಲಿಪುಲೆ]

ಶ್ರೀ ಕ್ಷೇತ್ರ ಕಟೀಲ್.^[೧೨]
ಮಂಗಳಾದೇವಿ ದೇವಸ್ತಾನ.^[೧೩]
ಕದ್ರಿ ಮಂಜುನಾಥೇಶ್ವರ ದೇವಸ್ತಾನ.^[೧೪]
ಶ್ರೀ ಅನಂತ ಪದ್ಮನಾಭ (ಸುಬ್ರಮಣ್ಯ ) ದೇವಸ್ತಾನ, ಕುಡುಪು.
ಗೋಕರ್ಣನಾಥ ದೇವಸ್ತಾನ, ಕುದ್ರೋಳಿ.^[೧೫]
ಸೂರ್ಯ ನಾರಾಯಣ ದೇವಸ್ಥಾನ ಮರೋಳಿ.

ಸಂತ ಪೌಲನ ದೇವಾಲಯ ೧೮೪೩
ಕಾಂತಿ ದೇವಾಲಯ ಜಪ್ಪು ೧೮೬೫
ವಿಶ್ರಾಂತಿ ದೇವಾಲಯ ಬೊಕ್ಕಪಟ್ನ ೧೮೮೨
ಶಾಂತಿ ದೇವಾಲಯ, ಬಲ್ಮಠ (೧೮೩೪) ೧೮೬೨
ಸಂತ ಪೌಲನ ದೇವಾಲಯ. ಹಂಪನಕಟ್ಟೆ ೧೮೪೩
ಸುಶಾಂತಿ ದೇವಾಲಯ, ಮಡಿಕೇರಿಗುಡ್ಡೆ ೧೯೫೭
ಹೆಬಿಕ್ ಸ್ಮಾರಕ ದೇವಾಲಯ, ಗೋರಿಗುಡ್ಡ, ೧೯೫೭

ಕುಡ್ಲಡ್ ಸುರುತ್ತವು[ಸಂಪೊಲಿಪುಲೆ]

ಕನ್ನಡದ ಸುರುತ್ತ ಪತ್ರಿಕೆ ಮಂಗಳೂರು ಸಮಾಚಾರ ಪ್ರಿಂಟ್ಅಯಿನಿ ಕುಡ್ಲಡ್ ೧೮೪೩
ತುಳುನಾಡ್ ದ ಸುರುತ್ತ ಶಾಲೆ ಬಿ.ಇ.ಎಂ. ಶಾಲೆ ೧೮೩೬
ಮಂಗಳೂರು ಹಂಚು-- ಬಾಸೆಲ್ ಮಿಶನ್ ಓಡು ೧೮೬೫
ಕಾಕಿ ಕುಂಟು ಸುರು ಆಯಿನಿ ಕುಡ್ಲಡ್
ತುಳುನಾಡ್ ದ ಸುರುತ್ತ ಪ್ರೆಸ್. ಬಾಸೆಲ್ ಮಿಶನ್ ಪ್ರೆಸ್, ೧೮೪೧
ಬಾಸೆಲ್ ಮಿಶನರಿಳು ಕುಡ್ಲಗ್ ಬತ್ತಿನವು ೧೮೩೪
ಕಲ್ಯಾಣಪ್ಪನ ಕಾಟಕಾಯಿ (ಕೊಡಗುದ ದಂಗೆ) ೧೮೩೭
ನೇಯಿಗೆ ಕಾರ್ಖಾನೆ ಬಾಸೆಲ್ ಮಿಶನ್. ೧೮೪೪
ಕನ್ನಡ ಗಾದೆಲು ಸುರುಟ್ಟು ಅಚ್ಚಿ ಆಯಿನಿ ಕಲ್ಲಚ್ಚು ಮುದ್ರಣೊಡು, ಬಾಸೆಲ್ ಮಿಶನ್ ಪ್ರೆಸ್, ೧೮೪೭
ತುಳು ವ್ಯಾಕರಣ- ಬ್ರಿಗೆಲ್ ೧೮೭೨
ತುಳು ನಿಘಂಟು - ಮೆನ್ನರ್
ಪಾಡ್ದನೊಳು- ಮೆನ್ನರ್ ೧೮೮೬

ಕುಡ್ಲಡ್ ಉಪ್ಪು ಸಂಘ ಸಂಸ್ತೆಲು[ಸಂಪೊಲಿಪುಲೆ]

ಕಾಸೆಸ್ ಹಾಸ್ಟೆಲ್ (ಆಣ್ ಜೋಕುಲೆ ಹಾಸ್ಟೆಲ್)೧೯೭೨
ವೈ. ಎಂ. ಸಿ.ಎ (ಬೇಲೆ ಮಲ್ಪುನಕಲೆಗ್ ಉಪ್ಪು ಹಾಸ್ಟೆಲ್)
ಕರ್ನಾಟಕ ತುಳು ಸಾಹಿತ್ಯ ಅಕಾಡೆಮಿ ೧೯೯೪
ಕೊಂಕಣಿ ಸಾಹಿತ್ಯ ಅಕಾಡೆಮಿ ೧೯೯೪
ಬ್ಯಾರಿ ಸಾಹಿತ್ಯ ಅಕಾಡೆಮಿ
ಆರ್ಯ ಸಮಾಜ
ತಿಯೋಸಾಫಿಕಲ್ ಸೋಸೈಟಿ
ಬ್ರಹ್ಮ ಸಮಾಜ
ಬಗಿನಿ ಸಮಾಜ
ಕೇರಳ ಸಮಾಜ
ಎಸ್. ಸಿ. ಎಮ್.
ಕರ್ನಾಟಕ ತಿಯೊಲಾಜಿಕಲ್ ಕಾಲೇಜ್ ೧೮೪೭

ಕರ್ನಾಟಕೊಡು ಮಂಗಳೂರು ಪನ್ಪಿ ಬೇತೆ ಊರುಲು[ಸಂಪೊಲಿಪುಲೆ]

ಮಂಗಳೂರು ಇನ್ಪಿನ ಪುದರುದ ಎಲ್ಯ ಮಲ್ಲ ಊರುಲು ಹಳ್ಳಿಲು ಕರ್ನಾಟಕ ರಾಜ್ಯದ ಬೇತೆ ಜಿಲ್ಲೆಲೆಡ್ಲಾ ಉಲ್ಲಾ. ಉದರ್ಮೆಗ್ :

ಬಾಗಲಕೋಟೆ ಜಿಲ್ಲೆ-ಬಾದಮಿ ತಾಲೂಕು-ಮಂಗಳೂರು
ಬಿಜಾಪುರ ಜಿಲ್ಲೆ-ಬಿಜಾಪುರ ತಾಲೂಕು-ಮಂಗಳೂರು
ಬಿಜಾಪುರ ಜಿಲ್ಲೆ-ಸಿಂಧಗಿ ತಾಲೂಕು-ಮಂಗಳೂರು
ಕೊಪ್ಪಳ ಜಿಲ್ಲೆ-ಯೆಲಬರ್ಗ ತಾಲೂಕು-ಮಂಗಳೂರು.
ಶಿವಮೊಗ್ಗ ಜಿಲ್ಲೆ-ಸೊರಬ ತಾಲೂಕು-ಮಂಗಳೂರು
ಮೈಸೂರು ಜಿಲ್ಲೆ-ನಂಜನಗೂಡು ತಾಲೂಕು-ಮಂಗಳೂರು.

ಮಂಗಳೂರು/ಮಂಗ್ಲೂರ್[ಸಂಪೊಲಿಪುಲೆ]

ಮಂಗಳೂರು ಇನ್ಪಿನ ಪುದರುದ ಊರುಲು ಭಾರತದ ಬೇತೆ ಬೇತೆ ರಾಜ್ಯೊಲೆಡ್ಲಾ ಉಲ್ಲಾ.

ಉತ್ತರ ಪ್ರದೇಶ ರಾಜ್ಯ-ಮುಜಾಫರ್ ನಗರ ಜಿಲ್ಲೆ-ಕೈರಾನ ತಾಲೂಕು-ಮಂಗ್ಲೂರ್
ಛತ್ತೀಸ್ ಘಡ ರಾಜ್ಯ - ದುರ್ಗ ಜಿಲ್ಲೆ- ಬೆರ್ಲಾ ತಾಲೂಕು- ಮಂಗ್ಲೂರ್
ತಮಿಳುನಾಡು ರಾಜ್ಯ- ಕಡಲೂರು ಜಿಲ್ಲೆ-ತಿತ್ತಕುಡಿ ತಾಲೂಕು- ಮಂಗಳೂರು.
ಹರಿಯಾಣ ರಾಜ್ಯ -ಅಂಬಾಲ ಜಿಲ್ಲೆ - ನಾರಾಯಿನ್ ತಾಲೂಕು - ಮಂಗ್ಲೂರ್
ಉತ್ತರಾಖಂಡ ರಾಜ್ಯ- ಹರಿದ್ವಾರ ಜಿಲ್ಲೆ- ರೂರ್ಕಿ ತಾಲೂಕು- ಮಂಗ್ಲೊರ್.

ಮ್ಯಾಂಗಲೂರ್[ಸಂಪೊಲಿಪುಲೆ]

ಮ್ಯಾಂಗಲೂರ್ ಇನ್ಪಿನ ಒಂಜಿ ಊರು, ಭಾರತದ ಪಿದಾಯಿ- ಆಸ್ಟ್ರೇಲಿಯ ದೇಶೊದ ವಿಕ್ಟೋರಿಯ ರಾಜ್ಯೊಡುಲಾ ಉಂಡು.

ಕೆಲವು ಪದೊಲೆತ ಅರ್ಥೊಲು[ಸಂಪೊಲಿಪುಲೆ]

ಕೋವರ್ದಿ = ರಾಜಕುಮಾರಿ
ಸಾದಿಕಾರೆ = ಪ್ರಯಾಣಿಕೆ

ಉಲ್ಲೇಕೊಲು[ಸಂಪೊಲಿಪುಲೆ]

↑ "Cities having population 1 lakh and above" (PDF). Census of india. Retrieved 13 August 2019.
↑ "Premananda Shetty of BJP elected new Mayor of Mangaluru". The Hindu. 2 March 2021. Retrieved 2 March 2021.
↑ "Mangaluru City Corporation". Mangaluru Smart City. Retrieved 7 July 2020.
↑ "Urban Agglomerations/Cities having population 1 lakh and above" (PDF). Census of India. Retrieved 13 August 2019.
↑ "Census of India – Language". censusindia.gov.in. Retrieved 7 May 2021.
↑ Shenoy, Jaideep (16 February 2017). "Surathkal all set to get a new RTO in next 20 days". The Times of India. Retrieved 13 March 2020.
↑ Kumar, T K Anil. "Primary census abstract data highlights" (PDF). censuskarnataka.gov.in. p. 69. Retrieved 5 March 2020.
↑ Sastry, Anil Kumar (2 January 2016). "Human Development Index: DC exhorts officials to aim high". The Hindu. Retrieved 18 February 2016.
↑ "Cities having population 1 lakh and above, Census 2011" (PDF). censusindia.gov.in. Retrieved 4 October 2015.
↑ http://www.censusindia.gov.in/(S(bvjo4wuwv53wmsfmazby3p45))/2011census/FindVillages.aspx ]
↑ https://www.mapsofindia.com/mangalore/geography-and-history/netravati.html
↑ "Archive copy". Archived from the original on 2019-03-31. Retrieved 2019-03-31. {{cite web}}: Unknown parameter |dead-url= ignored (help)CS1 maint: archived copy as title (link)
↑ http://www.transindiatravels.com/karnataka/mangalore/mangaladevi-temple/
↑ https://www.karnataka.com/mangalore/kadri-manjunatheshwara-temple/
↑ https://www.trawell.in/karnataka/mangalore/kudroli-temple

[table_2-1] "Cities having population 1 lakh and above" (PDF). Census of india. Retrieved 13 August 2019.

[2] "Premananda Shetty of BJP elected new Mayor of Mangaluru". The Hindu. 2 March 2021. Retrieved 2 March 2021.

[area-info-3] "Mangaluru City Corporation". Mangaluru Smart City. Retrieved 7 July 2020.

[table_3-4] "Urban Agglomerations/Cities having population 1 lakh and above" (PDF). Census of India. Retrieved 13 August 2019.

[Language-5] "Census of India – Language". censusindia.gov.in. Retrieved 7 May 2021.

[6] Shenoy, Jaideep (16 February 2017). "Surathkal all set to get a new RTO in next 20 days". The Times of India. Retrieved 13 March 2020.

[7] Kumar, T K Anil. "Primary census abstract data highlights" (PDF). censuskarnataka.gov.in. p. 69. Retrieved 5 March 2020.

[hdi-8] Sastry, Anil Kumar (2 January 2016). "Human Development Index: DC exhorts officials to aim high". The Hindu. Retrieved 18 February 2016.

[9] "Cities having population 1 lakh and above, Census 2011" (PDF). censusindia.gov.in. Retrieved 4 October 2015.

[10] ttp://www.censusindia.gov.in/(S(bvjo4wuwv53wmsfmazby3p45))/2011census/FindVillages.aspx ]

[11] ttps://www.mapsofindia.com/mangalore/geography-and-history/netravati.html

[12] "Archive copy". Archived from the original on 2019-03-31. Retrieved 2019-03-31. {{cite web}}: Unknown parameter |dead-url= ignored (help)CS1 maint: archived copy as title (link)

[13] ttp://www.transindiatravels.com/karnataka/mangalore/mangaladevi-temple/

[14] ttps://www.karnataka.com/mangalore/kadri-manjunatheshwara-temple/

[15] ttps://www.trawell.in/karnataka/mangalore/kudroli-temple

[೨]

[೩]

[೧]

[೪]

[೫]

[೬]

[೭]

[೮]

[೯]

[೧೦]

[೧೧]

[೧೨]

[೧೩]

[೧೪]

[೧೫]